Kanttekeningen bij de zespotige toekomst van sportvoeding
Als de websites voor fitnessenthousiasten en bodybuilders het bij het rechte einde hebben, zijn eiwitpoeders en eiwitrepen op basis van insecten straks de gewoonste zaak van de wereld. Dan klokken legio sporters over een jaar of tien probleemloos een shake met krekeleiwit weg of zetten ze met smaak hun tanden in een vleesvervanger op basis van sprinkhanen. Als je bij het idee alleen al even moet slikken, wees gerust. Je bent niet de enige.
In Nederland en andere Europese landen moeten hele volksstammen er niet aan denken dat ze insecten moeten eten. Die afkeer zet een rem op de groei van de markt voor insecteneiwitten. Toch groeit die markt ook hier met ongeveer 16 procent per jaar. In veevoer, voer voor katten en honden en ook voor levensmiddelen vervangen fabrikanten steeds vaker dierlijke voedingseiwitten uit melk, vis en vlees door eiwitten uit insecten.
De afgelopen jaren heeft de European Food Safety Authority (EFSA) vijf verschillende soorten eiwitten uit insecten goedgekeurd. Daardoor mogen bedrijven de buffaloworm (Alphitobius diaperinus), de treksprinkhaan (Locusta migratoria) en de gele meelworm (Tenebrio molitor) in poedervorm verwerken in brood, pasta, jam, gebak, vleesvervangers – en ook in eiwitpoeders en repen voor sporters.
In hun veiligheidsbeoordeling gingen de onderzoekers van de EFSA uit van normaal gebruik. Bij zware gebruikers kon die inname van insecteneiwit oplopen tot enkele tientallen grammen per dag. Dat gebeurt bijvoorbeeld als je een keer een insectenburger eet of een shake met insecteneiwit drinkt. De EFSA heeft geen rekening gehouden met extreem gebruik van insecteneiwitten zoals je kunt verwachten in de wondere wereld van bodybuilding en fitness. Dat er mensen zijn die eiwitshakes en eiwitrepen eten zoals een normaal mens boterhammen, lijkt niet bij de EFSA bekend.
Waarschijnlijk zal de EFSA binnenkort nog meer insecten goedkeuren voor gebruik in voeding. Europa ziet, net als de Verenigde Staten en ontwikkelde Aziatische landen, insecten als een milieuvriendelijke bron van eiwitten. Om 1 kilo voedsel te produceren hebben insecten iets meer dan anderhalve kilo voer nodig, concludeerden Wageningse experts in 2013 in een rapport voor de Verenigde Naties. Ook als het gaat om water en energie zijn de milieuvoordelen van insecten immens.
Voedingswaarde
Tegelijkertijd is de voedingswaarde van insecteneiwit best wel goed, oordeelt het Nederlandse Voedingscentrum. De meeste insecteneiwitten bevatten ijzer, omega-3-vetzuren, vitamine B12, vitamine D en eiwitten van goede kwaliteit. De biologische waarde van insecteneiwit is weliswaar wat minder dan die van de eiwitten in zuivel en vlees, maar het komt er bij in de buurt. In een studie die in 2018 verscheen in Nutrients kwamen Deense sportwetenschappers tot de slotsom dat de eiwitkwaliteit van de buffaloworm vergelijkbaar was met dat van het eiwit in soja. De kwaliteit was echter minder dan die van whey. Dat kwam onder meer omdat de hoeveelheid lysine en methionine in het insecteneiwit aan de krappe kant was.
Ondanks dat betrekkelijk kleine verschil in kwaliteit hoeven bodybuilders en andere krachtsporters hun neus niet op te halen voor eiwit uit insecten, concludeerden Maastrichtse bewegingswetenschappers in 2021. In een onderzoek dat verscheen in de American Journal of Clinical Nutrition lieten de Maastrichtenaren zien dat na inname van een shake met 30 gram meelwormeiwit er inderdaad minder essentiële aminozuren in het bloed van proefpersonen aanwezig waren dan na inname van een shake met 30 gram eiwit uit melk.
Voor de aanmaak van spierweefsel na krachttraining maakte het type eiwit weinig verschil. Die aanmaak was weliswaar iets groter na inname van melkeiwit, maar het verschil was niet statistisch significant. “Als je niet bang bent om eiwitten uit insecten te eten en andere dierlijke eiwitbronnen wilt vermijden, kun je overwegen om insecten op je menu te zetten”, schreven twee auteurs van de Maastrichtse studie in een blog.
Allergie
Insecteneiwit is dus beter voor de planeet en heeft ook nog een goede voedingswaarde. Het is dan ook geen wonder dat Europese overheden hun best doen om hun burgers ervan te overtuigen om, net zoals de Maastrichtenaren adviseren, insecten op hun menu te zetten. Slimme marketingtechnieken moeten de weerzin wegnemen die miljoenen Europeanen voelen als ze alleen al denken aan het eten van insecten. Koning Willem-Alexander is bereid daarbij een handje te helpen. Nog niet zo lang geleden verorberde hij, dapper maar behoedzaam, voor de camera van het Jeugdjournaal een meelwormburger.
Als de koning niet te beroerd is een insectenburger soldaat te maken, lijkt het een uitgemaakte zaak dat er niks mis is met insecteneiwit. Als je tenminste niet allergisch bent voor schaaldieren of huismijt. Ben je allergisch voor schaaldieren of huismijt, dan ben je mogelijk ook allergisch voor insecteneiwit. De eiwitten in garnalen, kreeften en mijt waarop je allergisch reageert, tropomyosine en argininekinase, zitten ook in insecteneiwitten. Insecteneiwit wordt weliswaar grondig verhit, maar die verhitting vermindert de allergene werking van die eiwitten niet.
Als je allergisch bent voor garnalen of huismijt, wees dan voorzichtig met producten waarin insecteneiwit is verwerkt. Dat geldt natuurlijk dubbel en dwars voor eiwitsupplementen op insectenbasis.
Chitine
Een ander punt van zorg is de aanwezigheid van chitine in insecteneiwit. Insecteneiwit bevat relatief veel chitine. Met elke tien gram insecteneiwitpoeder die je binnenkrijgt, kun je volgens Zwitserse voedingschemici ook 0,9 gram chitine binnenkrijgen. Chitine is verzamelnaam voor de stikstofhoudende moleculen waaruit het exoskelet van insecten is opgebouwd. In kleine hoeveelheden gedraagt chitine in het lichaam zich als een voedingsvezel. Sommige slimme producenten van eiwitpoeders op insectenbasis grijpen dat maar meteen aan als een verkoopargument. Ze prijzen hun eiwitsupplementen aan als ‘prebiotic protein powders’.
Toen de EFSA in 2010 de veiligheid een supplement met chitine moest beoordelen, concludeerden de betrokken wetenschappers dat mensen zonder enig risico 5 gram chitine per dag konden consumeren. Alles wees erop dat ook een nog hogere inname veilig was, maar voor de beoordeling van het supplement was het niet nodig om de uiterste bovengrens te bepalen – en dus gebeurde dat niet. We weten het nog steeds niet.
Bij normaal gebruik van levensmiddelen met insecteneiwitten zal de totale inname van chitine niet snel boven de 5 gram per dag komen, maar krachtsporters die meerdere insectenshakes per dag drinken komen daar bovenuit. Een shake met 30 gram eiwit levert gemiddeld 2,7 gram chitine.
Microdeeltjes
Een bijkomend probleem is dat de voedingsindustrie de chitinedeeltjes in insecteneiwit heeft verkleind. Daardoor verbetert de smaak van insecteneiwit en verbetert de opname van voedingsstoffen zoals eiwit en ijzer. In de poeders in voedingsmiddelen en eiwitsupplementen zitten chitinedeeltjes van gemiddeld 22 micrometer. Die deeltjes zijn complexen van nog kleinere deeltjes, die ongeveer twintig keer kleiner zijn.
Voorstanders van het eten van insecten wijzen erop dat miljoenen Afrikanen en Aziaten al eeuwenlang insecten eten zonder dat hun gezondheid daardoor in gevaar komt. Dat is waar. Maar die miljoenen mensen hebben niet deze bijzonder kleine chitinedeeltjes geconsumeerd die in met moderne technologie geproduceerde insectenpoeders zitten.
Volgens Italiaans reageerbuisonderzoek dat in 2023 verscheen in Antioxidants, hebben deze chitinedeeltjes in lage concentraties geen negatieve effecten. In hoge concentraties kunnen ze echter darmcellen beschadigen en doden. De chitinedeeltjes vormen een dunne coating over de cellen, waardoor die geen voedingsstoffen meer kunnen opnemen. De concentratie waarbij dat in het Italiaanse onderzoek gebeurt, zul je niet vinden in de darmen van iemand die hagelslag of brood eet waarin insecteneiwit is verwerkt. Je moet per maaltijd meer dan 5 gram insecteneiwit consumeren om die concentratie te bereiken.
Dat zal wél gebeuren als je een insectenburger hebt gegeten - of een sportreep of shake met insecteneiwit. Doe je dat een keer per dag, dan hoeft er nog weinig te gebeuren. Darminhoud beweegt en dus is de blootstelling aan chitine kortstondig. Maar wat gebeurt er in het lichaam van sporters die zwaar leunen op insecteneiwitten? En bij elke maaltijd een shake met meelwormeiwit opdrinken? We weten het gewoon niet.
Misschien is het menselijk lichaam prima tegen kleine chitinedeeltjes bestand. Het zou niet de eerste keer zijn dat een stof die vervelende dingen doet in reageerbuisonderzoek totaal onschadelijk is in de echte wereld. Maar misschien is die Italiaanse studie nou net zo’n reageerbuisonderzoek dat je beter wèl serieus kunt nemen…