Lusteloos afslanken met GLP-1-middelen
Als het aan de farmaceutische industrie ligt, gebruiken straks honderdduizenden Nederlanders medicijnen als Ozempic, Wegovy en Mounjaro. Dankzij deze nieuwe groep medicijnen kan het aantal mensen met obesitas of overgewicht fors afnemen. Maar of dat ook betekent dat Nederlanders gezonder worden? Dat is nog maar de vraag.
Uiteraard zullen de lezers van Eigen Kracht er niet raar van opkijken dat er bijwerkingen kleven aan afslankmiddelen als liraglutide, semaglutide en tirzepatide. We hebben er vaker over geschreven. Maar mocht het je even zijn ontschoten, liraglutide, semaglutide en tirzepatide zijn de actieve stoffen in respectievelijk Saxenda, Wegovy en Mounjaro. Het zijn allemaal langwerkende synthetische varianten van het hormoon glucagon-like peptide 1 (GLP-1), dat normaliter vrijkomt als eiwitten en andere voedingsstoffen in contact komen met je darmwand.
GLP-1 is een verzadigingshormoon. Het remt de trek in eten. Een wekelijkse injectie zorgt ervoor dat je zelfs niet meer denkt aan eten. “Je gaat aan tafel zitten omdat het tijd is, niet omdat je honger hebt”, hoor je GLP-1-gebruikers vaak vertellen. Ze eten dan ook, zonder dat ze het zelf in de gaten hebben, tientallen procenten minder dan normaal en verliezen de ene kilo na de andere. Als je klinische studies moet geloven, kunnen dikke mensen door liraglutide, semaglutide of tirzepatide respectievelijk 7, 11 of 15 procent van hun lichaamsgewicht verliezen. Retraglutide, een GLP-1-afslankmiddel dat nog niet is goedgekeurd maar al wel op de zwarte markt circuleert, zou zelfs een gewichtsverlies van 20 procent kunnen veroorzaken.
Snelle groei
Het is niet zo dat GLP-1-gebruikers onbeperkt gewicht kunnen blijven verliezen. Als bijvoorbeeld iemand van 100 kilo tirzepatide gebruikt, kan het lichaamsgewicht afnemen met 15 procent. Dat komt neer op 85 kilo. Nog meer gewicht verliezen door tirzepatide is niet goed mogelijk. Maar goed, 15 kilo gewichtsverlies is natuurlijk niet niks. Twintig jaar geleden leek het nog ondenkbaar dat er ooit een afslankmiddel op de markt zou komen waarmee dat mogelijk was.
Het is geen wonder dat er ook in Nederland - waar volgens het RIVM inmiddels de helft van de bevolking te dik is - grote interesse in GLP-1-afslankmiddelen is. In 2024 haalden volgens de Stichting Farmaceutische Kengetallen 120.000 Nederlanders GLP-1-middelen bij hun apotheek. Daarvan is semaglutide de belangrijkste. Op basis van gegevens uit het buitenland schatten we dat de helft van die 120.000 GLP-1-gebruikers probeert af te slanken.
Het aantal GLP-1-gebruikers neemt snel toe. Hoeveel het er uiteindelijk zullen worden, hangt onder meer af van de vergoeding van deze middelen. Nu vergoedt de basisverzekering alleen GLP-1-middelen onder strikte voorwaarden. Alleen te dik zijn is niet genoeg. Patiënten moeten ook andere aandoeningen hebben. Als alle dikke mensen die volgens de medische richtlijnen semaglutide zouden kunnen gebruiken dat vergoed zouden krijgen, stijgt het aantal Nederlanders dat dit medicijn gaat gebruiken binnen een paar jaar boven een half miljoen. Omdat dat miljarden gaat kosten, en omdat de langetermijngevolgen van GLP-1-middelen nog onduidelijk zijn, heeft de Nederlandse overheid besloten om nog even de hand op de knip te houden.
Bijwerkingen
En dat is misschien maar goed ook. GLP-1-middelen hebben veel en vervelende bijwerkingen. Zeker in de eerste weken klagen veel gebruikers over misselijkheid en overgeven. Vaak worden die bijwerkingen na verloop van tijd minder, maar soms ook niet. Dan kan het zelfs gebeuren dat gebruikers door dagenlang overgeven op de spoedeisende hulp belanden.
Het aantal meldingen van ernstige bijwerkingen bij gebruikers van semaglutide en liraglutide is dit jaar verdubbeld ten opzichte van 2024. Meestal gaat het om gebruikers die via artsen aan hun middelen zijn gekomen; een derde van de meldingen heeft betrekking op gebruikers die GLP-1-middelen op de zwarte markt kopen. Omdat die gebruikers niet door een arts worden begeleid, maakt toxicoloog Antoinette van Riel van het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum zich vooral over die groep zorgen. “Het is belangrijk dat mensen dit soort middelen in overleg met een arts gebruiken”, zei ze in een interview. “Het is niet voor niets medicatie.”
Bijwerkingen van GLP-1-middelen als misselijkheid, overgeven, buikpijn en verstopping zijn zo serieus dat twintig tot vijftig procent van de gebruikers het binnen een jaar voor gezien houdt – en stopt. De bijwerkingen worden onder meer veroorzaakt doordat GLP-1-middelen de spijsvertering vertragen. Ze doen dat zelfs zo goed dat gebruikers soms gastroparese krijgen. Dat is een aandoening waarbij de maag zich niet meer goed kan legen en voedsel te lang in de maag blijft. Stoppen of het verminderen van de dosis kan gastroparese vaak verhelpen, maar in zeldzame gevallen is de aandoening permanent. Omdat de bijsluiters van GLP-1-middelen deze bijwerking jarenlang niet hebben genoemd, voeren zieke gebruikers in de Verenigde Staten nu processen tegen de producenten van semaglutide, tirzepatide en andere GLP-1-medicijnen.
Andere - serieuzere - mogelijke bijwerkingen van GLP-1-middelen zijn ontsteking van de alvleesklier, galstenen, het verdwijnen van het gevoel in handen en voeten door de afbraak van zenuwen en blindheid door aantasting van de oogzenuw. Het is nog onduidelijk hoe groot deze risico’s nu precies zijn. Volgens de studies, die zijn uitgevoerd of betaald door de producenten van deze middelen, komen deze bijwerkingen niet vaak voor. Maar misschien schetsen deze gesponsorde studies een te rooskleurig beeld.
Slank maar lusteloos
Uit de Verenigde Staten komen inmiddels berichten over een andere bijwerking van GLP-1-middelen die je nog weinig tegenkomt in de medische literatuur. In de media vertellen gebruikers hoe hun leven minder plezierig is sinds ze zichzelf wekelijks met tirzepatide of semaglutide zijn gaan injecteren. Niet alleen hun vermogen om te genieten van een goede maaltijd is verdwenen, maar eigenlijk is niets nog zo plezierig als het vroeger was.
Journaliste Allison Davis publiceerde in november in New York Magazine een reportage waarin zijzelf toegeeft dat ze, sinds ze tirzepatide gebruikt, niet meer voor haar plezier winkelt. Ze sprak met GLP-1-gebruikers die nauwelijks meer vrijen of geen zin meer hebben om de hond uit te laten. Of zich realiseren dat ze niet meer lopen te zingen in huis. Of geen zin meer hebben om te appen met hun familie. Davis sprak ook met een schrijver die geen letter meer op papier kon krijgen na een injectie. Alle zin, creativiteit en ambitie waren weg. De auteur moest af en toe bewust een injectie overslaan en tijdens een medicinale vakantie ‘weer tot leven te komen’ en weer even te kunnen werken.
De lusteloosheid van GLP-1-gebruikers is waarschijnlijk een gevolg van het grotendeels uitschakelen van de dopaminewerking in de hersenen. Genot, plezier, verlangen en motivatie nemen daardoor af. Dat heeft trouwens misschien ook een goede kant. Mogelijk kunnen GLP-1-middelen verslaving aan alcohol, nicotine en wellicht ook amfetamine en cocaïne verminderen. Wetenschappers kijken nu of de inzet van op GLP-1 gebaseerde medicijnen de behandeling van verslaving effectiever kan maken.
Tijdelijk slank
Als je de bijwerkingen van GLP-1-afslankmiddelen wilt beoordelen, is het goed om te beseffen dat afslanken met GLP-1-middelen een tijdelijk resultaat geeft. GLP-1-afslankmiddelen ‘genezen’ obesitas niet zoals antibiotica een infectie met een bacterie kunnen genezen. GLP-1-afslankmiddelen onderdrukken de trek in eten zolang je ze gebruikt. Stop je daarmee, dan keert het hongergevoel terug, neemt de inname van calorieën toe en komen de kilo’s snel weer terug.
Volgens een onderzoek naar de afslankende werking van semaglutide, dat in 2022 verscheen in Diabetes, Obesity and Metabolism, hebben afslankers een jaar nadat ze zijn gestopt twee derde van hun verloren kilo’s alweer terug. En het zou zomaar kunnen dat uiteindelijk alle verloren kilo’s uiteindelijk weer terugkeren. Het is niet uitgesloten dat afslankers zelfs nog dikker worden dan ze al waren voordat ze GLP-middelen gingen gebruiken.
Afslanken met GLP-1-middelen houdt in dat je zo weinig eet dat je lichaam vet en spierweefsel afbreekt. Volgens een trial die in 2021 verscheen in de New England Journal of Medicine bestaat maar liefst 40 procent van het verloren lichaamsgewicht uit vetvrije massa – lees: spiermassa. Afgebroken spieren zijn trouwens ook de belangrijkste verklaring voor bijwerkingen als Ozempic face en Ozempic butt die wel eens in talkshows de revue passeren.
Het is nog maar de vraag of al die afgebroken spieren terugkomen als gebruikers stoppen met injecteren. En dat betekent weer dat het lichaam na afslanken met GLP-1-middelen minder energie kan verbranden dan daarvoor en dus nog makkelijker vetweefsel kan opbouwen. Inderdaad, dat is het jojo-effect waarover Eigen Kracht al vaker heeft geschreven.
Er is ongetwijfeld een groep GLP-1-gebruikers die het jojo-effect kan omzeilen. Dat zijn de gebruikers die anders gaan leven, gezonder leren eten en meer gaan bewegen. Maar de overige GLP-1-gebruikers zullen vroeg of laat moeten kiezen. Of ze blijven gebruiken zodat ze blijven hangen op hun nieuwe gewicht en nemen de bijwerkingen voor lief. Of ze stoppen met gebruik en worden weer dikker.