Agressie, geweld en anabolen

Anabole steroïden stimuleren agressie. Maar stimuleren ze ook agressief gedrag? En kunnen ze extreem gewelddadig gedrag in de hand werken? De wetenschappelijke discussie over die vraag is complexer dan je misschien denkt. Maar in dit artikel doen we ons best om hem voor je te samenvatten.

‘Het kwam door de trenbolon, edelachtbare’, zei de bodybuilder tegen de rechter. ‘Anders had ik dit nooit gedaan.’ Het was 2011. In de rechtbank van het Amerikaanse provinciestadje Roanoke City staat de breedgeschouderde politieagent Jonathan Agee terecht voor de moord op zijn ex-vrouw Jennifer. Op klaarlichte dag, op de parkeerplaats van een supermarkt, doorzeefde Agee zijn ex met zijn dienstwapen, voor de ogen van hun verbijsterde dochter.
Agee verklaarde dat hij de maanden voor de moord trenbolon-acetaat en testosteroncypionaat injecteerde. Die middelen hadden de werking van zijn hersenen veranderd, vertelde hij. Ze hadden hem gewelddadig gemaakt. ‘Roid rage, noemden de bodybuildingmagazines dat vroeger.
Maar goed, als de rechter niet van Agee wilde aannemen dat hij had gehandeld terwijl hij onder invloed was, dan misschien van de anabolenexpert die zijn advocaat had laten overvliegen uit Harvard: psychiater Harrison Pope, die al sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw de psychologische effecten van anabolen op bodybuilders bestudeert. ‘Als John Agee die fatale maand geen anabolen had gebruikt, dan was die moord niet gebeurd’, verklaarde Pope in de rechtszaal.

Zeshonderd milligram testosteron

Het was niet de eerste keer dat Pope moest getuigen in een rechtszaal. Advocaten van anabolengebruikers doen geregeld een beroep op hem, in de hoop dat de getuigenis van Pope de rechter doet besluiten dat er sprake is van verzachtende omstandigheden. Het onderzoek dat Pope bij die gelegenheden steevast aanhaalt, is de studie die hij publiceerde in de Archives of General Psychiatry, en waarin hij vijftig bodybuilders zes weken achtereen injecteerde met 600 milligram testosteroncypionaat per week. Uit eerdere studies was gebleken dat testosteron bij bodybuilders pas bij een dosis van 500 milligram per week testosteron psychologische bijwerkingen als agressie kan gaan veroorzaken. Vandaar die dosering.
Tijdens de kuur onderzocht Pope of zijn proefpersonen agressiever werden. Dat was bij ruim tachtig procent niet het geval. Bij hen gebeurde helemaal niets. Zo’n vijftien procent van de proefpersonen reageerde wel, maar niet op een negatieve manier. Ze voelden zich energieker en kregen meer zelfvertrouwen, en daar bleef het bij.

Vijf procent

Bij vijf procent van de proefpersonen had de toediening van testosteron ronduit negatieve effecten. De proefpersonen kregen slaapproblemen, dachten boven alle regels te staan en voelden zich onkwetsbaar. Bovendien zochten ze ruzie. Pope brak hun kuur voortijdig af, omdat hij bang was dat er anders vervelende dingen zouden kunnen gebeuren.
Als hij de resultaten van zijn kleine studie gemakshalve generaliseerde, dan reageerde ongeveer vijf procent van de bodybuilders verkeerd op anabolica, concludeerde Pope. De kans dat een willekeurige anabolengebruiker door het lint gaat tijdens een anabolenkuur van die dosering is dus niet zo groot. Maar aan de andere kant, als er wereldwijd honderdduizenden sporters anabole steroïden injecteren, dan is het onvermijdelijk dat daarvan een aantal net zulke verschrikkelijke dingen zullen doen als Jonathan Agee. 

Hersenchemie

Hoe anabolen agressief maken is niet duidelijk. Het enige waarover alle onderzoekers het met elkaar eens zijn is dat anabolen chemische processen in de hersenen veranderen. Het lijkt er bijvoorbeeld op dat anabole steroïden de afbraak van het stofje serotonine in de hersenen versnellen. Als daardoor de concentratie serotonine langdurig te laag wegzakt, verandert het karakter van een individu. Het inlevingsvermogen vermindert, gedachten gaan in cirkels ronddraaien, het humeur verslechtert en het gedrag wordt dwangmatig. Door die lage serotoninespiegel nemen agressieve neigingen toe, hebben onderzoekers al tientallen keren kunnen aantonen. Overigens zijn ‘agressieve neigingen’ niet hetzelfde als ‘agressief gedrag’, en zijn er een heleboel vormen van agressie. Niet iedereen met agressieve neigingen doorzeeft zijn ex op een parkeerplaats. Maar dat zal duidelijk zijn.

Persoonlijkheid

Sommige steroïdenexperts geloven trouwens niet in het verband tussen anabolen en geweld. Ze hebben een punt, want in grote studies waarin grote groepen mannen injecties met een gram testosteron krijgen, zien onderzoekers weliswaar een toename van de agressieve gedachten, maar niet van agressief gedrag. Onderzoekers als Pope werpen tegen dat die studies niet gedaan zijn met bodybuilders, maar met doorsnee-mannen. En bodybuilders zijn heel veel, maar niet doorsnee.

Dat blijkt bijvoorbeeld uit een kleine studie van het Detroit Psychiatric Institute, waarin de onderzoekers de persoonlijkheid van drie dozijn bodybuilders onder de loep legden. De onderzoekers ontdekten dat bodybuilders als groep narcistische trekken vertoonden. Narcisme houdt onder meer in dat je jezelf bijzonder vindt, een grote behoefte hebt aan respect en bewondering, weinig oog hebt voor de gevoelens van anderen en snel gekwetst bent. Een beetje narcisme is gezond, maar teveel narcisme kan iemand een gevaar voor zijn omgeving maken. Veel gewelddadige criminelen hebben een narcistische persoonlijkheid.

Een paar cijfers. Op de test die de psychiaters gebruikten scoort de gemiddelde Amerikaan een 15. De maximale score is 40. Mensen met die score zijn, tussen ons gezegd en gezwegen, levensgevaarlijk. Acteurs hebben een score van 18-19, de bodybuilders in het onderzoek van het Detroit Psychiatric Institute scoorden 20-27. Als je hoger dan gemiddeld scoort op een narcisme-test ben je nog niet automatisch een crimineel en het betekent ook niet dat je ‘dus’ agressief bent. Acteurs scoren in de regel ook relatief hoog op narcisme-tests, net als sommige politici en – raar maar waar – predikanten. Meestal is er helemaal niets mis met die mensen. Ze hebben een beroep gekozen dat bij hun karakter past en leveren, net als de overweldigende meerderheid van de bodybuilders, een positieve bijdrage aan de samenleving.

Dat neemt niet weg dat de hersenen van mensen met narcistische trekken anders functioneren dan de hersenen van doorsnee-mensen. De concentratie serotonine in hun hersenen is bijvoorbeeld lager dan normaal. Omdat anabolica de concentratie serotonine kunnen verlagen, zijn deze mensen wellicht gevoeliger voor de psychologische bijwerkingen dan de grote klinische studies doen vermoeden. Het is maar goed dat het anabolengebruik in grote lijnen beperkt blijft tot bodybuilders en andere sporters. Je moet er niet aan denken wat er zou gebeuren als ook acteurs, politici en predikanten aan de anabolen zouden gaan.

Levenslang

Al die wetenschappelijke haarkloverij was aan Charlie Dorsey, de rechter die over Jonathan Agee moest oordelen, niet besteed. ‘Of die anabolen je nu wel of niet agressief hebben gemaakt is niet relevant’, zei hij tegen de bodybuilder. ‘Misschien doen ze dat inderdaad. In dat geval wist je van tevoren dat die mogelijkheid bestond. Dat heeft je niet tegengehouden om ze toch te gebruiken. En dat maakt je volledig toerekeningsvatbaar.’ Dorsey veroordeelde Jonathan Agee tot drie keer levenslang plus nog eens elf jaar. De kans dat hij ooit nog vrijkomt is zo goed als uitgesloten.

 Tekst: Eigen Kracht.nl