Supplementen, een vervanging voor voeding?

Door Remco Tevreden en Rens van Kleij

Goed trainen is van groot belang om in de fitness en bodybuilding vooruitgang te blijven boeken. Voorkom overtraining, zorg voor supercompensatie en train vooral gevarieerd.Een compleet voedingsschema hoort hier natuurlijk ook bij. Verdeel je maaltijden over de dag, ga vijf tot zes keer per dag eten. Zorg voor een goede verhouding van koolhydraten, eiwitten en vetten, maar zorg vooral dat je genoeg kilocalorieën binnenkrijgt.Het hiervoor geschetste beeld is ideaal om de eerste paar jaar flink te kunnen groeien. Meer hebben we in principe echt niet nodig. Maar wij zouden onszelf niet zijn als we toch iets extra's willen. Geduld hebben we immers nooit gehad en onze grenzen voor wat betreft maximale spieromvang worden met de dag bijgesteld.
Tegen beter weten in laten we ons verleiden door foto's en reclame uitingen, waarin een strak getrainde vrouwen en doorgeripte heren die ons allerlei middelen aanraden "Het werkt echt, het verhoogt de testosteron, en het is géén doping". Of het nou Skip La Cour of Markus Ruhl is, we geloven ze allemaal ……

Voedingssupplementen, pro-hormonen, fatburners, shakes, het zijn de middelen die vandaag de dag op grote schaal in de sport worden gebruikt. Sporters hebben de neiging om elkaar erg snel te geloven ook voor wat betreft het gebruik van middelen; als Klaas hard is gegaan op een of ander middel dan willen we dat allemaal wel. Het gevolg hiervan is dat we met zijn allen onze spaarpot openbreken en aan de supplementen gaan. Verder blijkt er ook een verschuiving gaande is in ons eetpatroon.

Verdwijnen van de traditionele maaltijdmomenten

Het traditionele eetschema 'ontbijt-lunch-diner' lijkt steeds meer te verdwijnen. Niet alleen is de term brunch al vele jaren ingevoerd, maar in het haastige leven van tegenwoordig wordt het ontbijt vaak overgeslagen. Het tijdstip van het avondeten wordt steeds later; na 20.00 uur is voor velen van ons eerder regelmaat dan uitzondering.

'Alles in één'

De producten die beweren alle bouwstoffen en vitamines in zich te hebben genieten grote voorkeur. Want wat is makkelijker om je gehele ontbijt in één glas drank te hebben? Dan ben je snel klaar en heb je toch alles binnen? Ook 's avonds laat als je na je werk thuiskomt en geen zin meer hebt om je koksmuts op te zetten, lijkt een 'alles in één' product handig om te nuttigen. Van een gebalanceerde maaltijd hoeven we dan niet meer te praten.

Exotische voeding

Gezond en jong blijven, dat willen we allemaal. De laatste tijd lijkt onze voorkeur van onze eigen melk en kaas meer te gaan naar Aloë Vera en andersoortige exotische extracten en kruiden. Het vreemde hierbij is dat we meer waarde hechten aan de producten die uit Azië en China komen dan die van onze buurlanden. Automatisch willen we er dan ook wel wat meer geld voor neerleggen. Ook als de werking niet altijd bewezen is.

Voedingssupplementen

"Om goed te trainen heb je altijd wel iets extra's nodig." Veel te vaak horen wij deze geluiden uit de sport.
Als je tegenwoordig helemaal niks meer gebruikt, dan wordt je voor gek uitgemaakt. Laat je vandaag de dag iemand kiezen uit een vitamine C capsule of een glas versgeperste jus d'orange, dan blijkt de capsule steeds meer de voorkeur te krijgen. De producenten springen daar handig op in door de productie van bijvoorbeeld, Weight Gainers, shakes, candy bars, aminozuren etcetera etcetera….

Maar wat verstaan we nou precies onder voedingssupplementen? Het is bijna niet mogelijk om een alles omsluitende definitie te geven van voedingssupplementen. Wat echter belangrijk is, is dat het een toevoeging (supplement) dient te zijn aan je huidige eet- en trainingspatroon. Hier komt een veelvoorkomend misverstand al om de hoek kijken. Veel mensen vervangen het eten door de voedingssupplementen en verwachten daar dan wonderen van. Die denken dat bij het gebruik van deze middelen ze geen goede voedingsbasis nodig hebben. Helaas gaat voor niets de zon op. Laat je niet te veel wijsmaken door onze idolen die allerlei middelen aanprijzen. Je moet heel goed trainen en eten willen voedingssupplementen effect hebben. Vandaar dat ervaren sporters meer effect halen uit supplementen dan beginners.

Coffeïne en Efedrine

Er zijn veel verschillende middelen waarin de stoffen coffeïne en efedrine zitten, waaronder trendy energy drinks (bijvoorbeeld Red BullÒ en XiÒ) en fatburners (zoals Ultra RippedÒ en StackerÒ). Deze middelen kunnen soms wel een aanvulling op je voeding zijn, maar in vele gevallen zijn er toch wel de nodige risico's aan verbonden. Een hoge dosis efedrine geeft bijvoorbeeld een verhoogde hartslag, slapeloosheid en overmatige transpiratie. Sla ons vorige artikel er maar op na en je zult zien dat de combinatie coffeïne en efedrine nog meer risico's met zich meebrengt.

Supplementen en de Wet

Alle voedingssupplementen zoals creatine, HMB, Tribulus Terrestris vallen in Nederland onder de Warenwet. Deze wet zegt onder andere dat het verboden is om middelen te produceren dan wel te verkopen die een gevaar voor de gezondheid vormen. Er mogen ook géén medische claims op deze middelen zitten. Een medische claim beweert dat het middel een ziekte voorkomt, behandelt of geneest. Deze claims mogen alleen gebruikt worden door middelen die onder de Wet op de Geneesmiddelenvoorziening (W.o.G.) vallen, geneesmiddelen dus.
Gezondheidsclaims mogen echter wel. Dit zijn (reclame)uitingen dat het middel zo bijzonder is dat de gezondheid van de gebruiker alleen maar beter wordt.

Een opmerkelijk kenmerk van de Warenwet is dat de middelen geen keuring vooraf kennen. Vandaar dat het behoorlijk makkelijk is om nieuwe middelen te importeren onder de Warenwet. Ook wanneer deze stoffen bevatten die onder de W.o.G. vallen. De enige restricties voor middelen onder de Warenwet zijn dat er twee keer gemeld moet worden dat het product er is en dat er een dossier over het product bijgehouden dient te worden.

Misleidende reclame en onduidelijke etiketten maken het er voor de gebruiker niet makkelijker op. Zo kunnen 'natuurlijke' producten de hemel in geprezen worden terwijl ze toch schadelijk voor de gezondheid zijn. In sommige gevallen is de dosering die op het etiket staat vermeld niet hetzelfde als erin blijkt te zitten.
Een andere naam voor een stof wil de sporter doen geloven dat het geen doping is (denk aan Ma Huang voor efedrine of Guarana voor coffeïne). Gezondheidsklachten zijn dan bewijs van het tegendeel.

Pro-hormonen

Pro-hormonen zijn chemische voorlopers van het mannelijke geslachtshormoon testosteron. Testosteron is het hormoon dat bij jongens in de puberteit zorgt voor onder andere een lagere stem, meer haargroei en spierkracht. De welbekende anabole steroïden zijn allen chemische varianten van dit testosteron.
Volgens wetenschappelijke overzichtstudies kunnen pro-hormonen alleen de testosteronspiegels verhogen wanneer er sprake is van een afwijking of wanneer er sprake is van een natuurlijk verlaagde testosteronspiegel bij de gebruiker. In de praktijk blijkt dat dit niet voor (gezonde) sporters geldt.

Het gebruik van pro-hormonen gaat gepaard met risico's als vochtvasthouding, een verhoogde vetopslag, gynaecomastie, etc. Het levert echter nauwelijks extra spierkracht en/of spiermassa op. Belangrijk is te weten dat er wel een toename van de vrouwelijke hormonen zal plaatsvinden. Deze toename zorgt voor de vochtvasthouding, voornamelijk rond de bovenbenen en de buik. Bij mensen die overgevoelig zijn kan ook een verharding onder de tepels komen (gynaecomastie), waardoor het lijkt alsof je borsten krijgt . Mocht het zover komen, dan kun je dit slechts operatief laten verwijderen. Als je tijdens de puberteit of na gebruik van steroïden last hebt gehad van dit fenomeen, dan kun je bij gebruik van pro-hormonen er donder op kan zeggen dat je er weer last van zult krijgen.
Daarnaast dienen (top)sporters zich te realiseren dat ze bij een dopingcontrole zo goed als altijd positief worden bevonden aangezien de pro-hormonen op de dopinglijst staan. Oppassen geblazen dus !

DHEA: Dehydroepiandrosteron

DHEA is een lichaamseigen hormoon wat in de bijnierschors aangemaakt wordt. De grondstof voor DHEA is pregnenolone hetgeen weer uit cholesterol wordt gemaakt. Chemisch gezien is DHEA twee stappen verwijderd van het lichaamseigen testosteron.  Zoals je uit het schema kan opmaken is androsteendion  de 'tussenstap'.
Bij mannen bereiken DHEA-spiegels in het bloed hun hoogtepunt , wanneer ze gemiddeld begin twintig zijn ( bij vrouwen iets eerder). Daarna beginnen de spiegels geleidelijk te dalen tot ze rond het zeventigste jaar nog maar een tiende zijn van wat ze op het hoogtepunt waren.

Dit hormoon speelt in het lichaam onder andere een belangrijke rol bij het versterken van het immuunsysteem (je weerstand tegen ziektes), en het heeft een belangrijke bijdrage aan je gevoel van vitaliteit ("voel je je vandaag slecht of goed?").
DHEA kan zowel de spieropbouw als de omzetting van vetten in vetzuren stimuleren. Suppletie met DHEA bij gezonde sporters, met een normale testosteronspiegel, zal echter niet leiden tot meer spiermassa en een verhoogd vetstofwisseling.

Androsteendion (Andro)

Ook Andro wordt voornamelijk geproduceerd in de bijnierschors. Het is net als DHEA een pro-hormoon waarbij het net de tussenstap is tussen DHEA en testosteron.

Een overschot aan androsteendion zal een omzetting geven tot dihydrotestosteron. De gevolgen hiervan zijn haaruitval op het hoofd, toegenomen haargroei op het lichaam en prostaatvergroting. Inmiddels zijn er ook allerlei varianten van androsteendion verschenen zoals bijvoorbeeld 19-Norandrosteendion of androsteendiol. Voor al deze chemische neven en nichten van androsteendion gelden dezelfde bezwaren als voor androsteendion.

Pro-hormonen en de Wet

Pro-hormonen zijn medicijnen (net als steroïden) en vallen in Nederland onder de W.o.G. (Wet op de Geneesmiddelenvoorziening) en mogen dus alleen voorgeschreven worden door artsen. Middelen die onder deze wet vallen dienen voor het genezen van bijvoorbeeld een ziekte.
Handel in en publiekelijke verkoop van dit soort middelen is in Nederland illegaal! De wetgeving op dit gebied kan van land tot land verschillen. Zo is de verkoop van pro-hormonen in België en Amerika wel toegestaan. Vandaar dat je bij sommige advertenties in Nederland buitenlandse adressen ziet staan. Als je deze middelen via het internet of via tijdschriften in het buitenland gaat bestellen dan moet je er toch rekening mee houden dat de middelen bij het passeren van de Nederlandse grens in beslag genomen kunnen worden.

Wil je optimaal presteren? Haal dan het maximale uit je voeding door je eens goed te verdiepen in je eigen eetgedrag. Eet je wel regelmatig, genoeg en is de verhouding van de verschillende voedingsstoffen wel in orde? Mocht dat zo zijn dan is er wellicht nog iets te verbeteren aan je training. Geef samen met je trainer of trainingspartner invulling aan een doelgericht trainingsschema, periodiseer en varieer. Dit vormt de basis voor een mogelijk effectief gebruik van supplementen. Supplementen zullen echter nooit de reguliere voeding kunnen vervangen en ook niet kunnen compenseren voor een slechte training. Want hoe je het ook wend of keert: Voor resultaten zul je hard moeten blijven trainen, dan verdien je het tenslotte ook!

Sport & Fitness 103, maart/april, 2001