EN  |  FR

Spiken is handel: over illegaal ‘opgevoerde’ supplementen

 

door Hans Wassink

Hoi,

Ik hoor de laatste tijd steeds vaker dat er in supplementen doping wordt gestopt. Dat staat dan niet op de verpakking of in de lijst met ingrediënten. Dat is toch verboden of niet? En hoe weet je nou of je zo’n verdacht supplement hebt gekocht?

Groeten, E.

Beste E.,

Dat is natuurlijk hartstikke verboden! Helaas gebeurt zoiets vaker dan je denkt, zo vaak zelfs, dat de Amerikaanse arts dr. Peter Cohen, die zich heeft gespecialiseerd in werking en risico’s van supplementen, deze situatie een American Roulette noemt. Dat betekent dat als het balletje in een verkeerd vakje rolt, je een zeker risico loopt. Zo’n ontwikkeling heeft onder andere te maken, met het gegeven dat de concurrentie steeds groter wordt én het feit dat de stoffen die echt werkzaam zijn over het algemeen niet in supplementen mogen worden verwerkt. Tot 2004 mocht er bijvoorbeeld in een afslanksupplement het stimulantium ephedra (efedrine) worden verwerkt. Toen het klachten begon te regenen en er verschillende doden vielen, werd ephedra (ook wel bekend als ‘ma huang’  of ‘zeedruif’), in de ban gedaan. Hiermee werd de lont uit nagenoeg het hele segment ‘afslanksupplementen’ getrokken.

Wat overbleef was, een handjevol zemelen, een beetje cafeïne, wat groene thee, en nog een paar stofjes die weinig zoden aan de dijk zetten. En die worden - soms aangevuld met een nieuw stofje, waar een enkel dun onderzoekje van heeft aangetoond dat het ‘ iets met muizen zou doen’ – eindeloos  gereshuffled; onder nieuwe namen en andere combinaties. Je zou bijna medelijden krijgen met die handelaars in valse hoop, bijna.

Stacken & spiken

Het woord ‘stack’ betekent letterlijk stapelen. In een stack zijn combinaties van stoffen verwerkt die elkaars effect versterken. Een bekend voorbeeld was de CEA-stack (cafeïne, efedrine en aspirine) of natuurlijke afgeleiden daarvan, respectieveljk guarana, efedra en white willow bark. Cafeïne en efedrine - beide stimulantia - versterken elkaars effect. Aspirine op zijn beurt maakt het lichaam ‘gevoeliger’ voor de effecten van de beide stimulerende middelen. Deze combinatie van stoffen is als supplement verboden in tal van landen vanwege een te groot risico voor de gezondheid.

Sinds het verbod op efedrine zijn er producten in de handel gebracht waarbij efedra vervangen is door synefrine, een zwakkere variant van efedrine, maar de combinatie met cafeïne is gehandhaafd. Hoewel aan het gebruik van synefrine minder risico’s zitten dan aan efedrine, versterkt cafeïne wel de bijwerkingen van synefrine (hoge bloeddruk en hartritmestoornissen). Inmiddels zijn er legio stacks die synefrine en cafeïne als hoofdcombinatie hebben, en meestal worden er dan nog een aantal stofjes aan toegevoegd waarvan geclaimd wordt dat die eveneens afslankbevorderend zouden werken. Voorbeelden daarvan zijn carnitine, chroompicolinaat en yohimbe, maar er zijn ongelofelijk veel combinaties op de markt. Het moment dat er ook maar het kleinste spoortje van bewijs is voor een of ander ‘nieuw ontdekt’ stofje, of een ‘eeuwenoud recept’, staan er weer nieuwe producten in de steigers. Voor het overgrote deel van die combinaties is er nauwelijks bewijs van enige echte effectiviteit.

Juist vanwege de geringe effectiviteit van het gros van al die supplementen, zijn er onbetrouwbare fabrikanten die hun product ‘opwaarderen’ met een stof die wel werkzaam is, maar verboden en daarom wijselijk niet wordt vermeld op de ingrediëntenlijst van de verpakking. Dit wordt ‘spiken’ genoemd. Een ‘spike’  is een piek in de werking van iets. Je kunt het vertalen als ‘ opvoeren’. In Amerika komt deze praktijk veelvuldig voor aangezien fabrikanten van supplementen weinig beperkingen krijgen opgelegd omtrent productie, nauwkeurige vermelding van de ingrediënten, en de veiligheid. Er wordt vanuit gegaan dat de fabrikant zelf de grootst mogelijke zorg draagt voor de zuiverheid van de stoffen die hij gebruikt en geen middelen toevoegt aan het product die alleen op doktersvoorschrift zijn te verkrijgen en/of schadelijk zijn voor de gezondheid. In geval van klachten van consumenten kunnen er producten van de markt worden gehaald en de fabrikant beboet, maar hoewel het aantal klachten de laatste jaren steeds sterker groeit, blijft de FDA (Food and Drug Administration) achter de feiten aanlopen.

De Amerikaanse arts dr. Peter Cohen, die zich heeft gespecialiseerd in werking en risico’s van supplementen, noemt deze situatie American Roulette. ‘Van de 115 miljoen Amerikanen gebruikt de helft voedingssupplementen en er is nauwelijks toezicht, een zeer ongewenste situatie’. Hij pleit in feite voor een strenger toezicht op supplementen, en het liefst zelfs een keuring voor het product op de markt komt.

Gevarendriehoek

Uit onderzoek van de FDA blijkt dat vooral supplementen in de ‘gevarendriehoek’  afslanken-spierversterking-potentieverhoging vatbaar zijn voor deze illegale praktijken. Aan afslankproducten wordt bijvoorbeeld stiekem geregeld het afslankmedicijn sibutramine toegevoegd, een middel dat de stofwisseling verhoogd en de eetlust remt. Het is een medicijn dat in Nederland tot januari 2010 onder de naam Reductil® op recept verkrijgbaar was, maar uit de handel is gehaald vanwege een verhoogd risico op hart- en vaatproblemen.

Aan supplementen die claimen de spiermassa te vergroten worden wel anabole steroïden toegevoegd, uiteraard zonder vermelding op de verpakking. Potentieverhogende supplementen, met aansprekende namen als Stiff Nights, bijvoorbeeld, bevatten nogal eens sulfoaildenafil, een nauwe verwant van sildenafil, het actieve ingrediënt in Viagra®, die in combinatie met hartmedicatie voor een gevaarlijk lage bloeddruk kan zorgen.

In al deze gevallen is er geen bijsluiter die je kan wijzen op bijwerkingen en verschijnselen waarop je actie kan ondernemen. Op de website www.fda.gov/consumer van de Amerikaanse FDA, wordt in het artikel Beware of fraudulant dietary supplements stevig gewaarschuwd voor deze illegale middelen, die ‘vaak concentraties medicamenten bevatten in veel hogere doseringen dan in het officiële medicijn voorkomt’.

In het RIVM-onderzoek Trends in drug substances detected in illegal weight-loss medicines and dietary supplements . A 2002-2007 survey and health risk analysis (2007, Venhuis, B.J., et al) wordt gewaarschuwd dat de in Nederland aangetroffen illegale afslankmiddelen tussen 2002-2007 ‘gevaarlijker zijn geworden’.

Steeds vaker blijken het vervalsingen van echte medicijnen en voedingssupplementen waaraan illegale geneesmiddelen zijn toegevoegd. Het onderzoek bevestigt dus niet alleen de praktijk van het ‘spiken’, maar laat tevens zien, dat deze verboden praktijken steeds vaker voorkomen. Het gat dat in de verkoop van afslanksupplementen werd geslagen door efedrine in de ban te doen (2004), wordt opgevuld door geneesmiddelen als sibutramine, bijvoorbeeld. Hetzelfde middel werd ook vaak gesignaleerd in ‘Chinese afslankkruiden’, zoals duidelijk werd uit de studie Chinese slimming capsules containing sibutramine sold over the Internet van dr. Dieter Müller en collega’s (Deutsches Artzteblatt International, 2009). Deze foute afslankmiddelen werden vooral in Europa verkocht. En ook hier ging het weer om grote concentraties dan de standaarddoseringen.

Weet wat je slikt

De gemiddelde consument ziet door de bomen het bos niet meer. Sterker nog, de gemiddelde fitnessinstructeur of personal trainer heeft het er misschien wel net zo moeilijk mee. Wat zijn nu de mogelijkheden om in de jungle van de supplementenmarkt een goede keus te maken? We zetten hieronder een tiental tips om de kans op het aanschaffen van een gespiked supplement zo klein mogelijk te maken.

  1. Laat vage supplementen uit de gevarendriehoek (afslanken-spieren-potentieverhogend) links liggen. De kans is groot dat je anders in een mijnenveld terecht komt.
  2. Kies geen supplementen die claimen een goed alternatief te zijn voor (bepaalde) medicijnen.
  3. Kies geen supplementen waarop staat dat je er mogelijk positief van kan testen bij een dopingtest.
  4. Kies geen supplementen die claims maken die eigenlijk te mooi om waar te zijn.
  5. Laat supplementen die op allerlei websites en in e-mails worden aangeboden links liggen.
  6. Bekijk commerciële informatie met gezond wantrouwen.
  7. Probeer te achterhalen wie de aanbieder is (lijkt het bedrijf solide, ziet de website er verzorgd uit, komen de teksten niet uit de koker van ‘google-vertaal’.
  8. Besef dat van het gigantische aanbod aan supplementen er maar een handjevol supplementen is die echt effectief zijn, bijvoorbeeld creatine, beta-alanine, of vitamine C. Kijk hiervoor ook eens naar de factsheets over supplementen op de website van NOC*NSF.
  9. Vraag jezelf af of het gewenste effect niet ook te bereiken is door de voeding en/of training aan te passen. In de meeste gevallen is dat zo.
  10.  Doe onderzoek naar het supplement dat je wilt gebruiken, en raadpleeg betrouwbare bronnen als Pubmed, een sportdiëtist, of, zeker als je medicijnen gebruikt, je huisarts of specialist.

Het belangrijkste is, dat je niet zomaar alles slikt wat je aan informatie en ‘hoeraverhalen’  krijgt voorgeschoteld. Met andere woorden ‘weet wat je slikt’. Wanneer je twijfelt over bepaalde supplementen, dan is er altijd ook nog de mogelijkheid om je vragen aan de Dopingautoriteit voor te leggen. Je kunt daarvoor mailen naar dopingvragen@dopingautoriteit.nl. Om het zekere voor het onzekere te nemen.