EN  |  FR

De pro's en contra's van pro-hormonen

Door Bart Coumans en Rens van Kleij


Beste NeCeDo,

Ik gebruik sinds kort pro-hormonen. Ik heb deze van een vriend gekregen die me vertelde dat het goed schijnt te werken. Inmiddels heb ik het 3 keer gebruikt. Ik merk wel enig verschil, maar ik ben momenteel toch wat aan het twijfelen geslagen. Op internet kon ik niet zo veel informatie vinden over de werking en mogelijke bijwerkingen. Het zijn vooral fabrikanten die er informatie over geven. Ik zag dat er nogal wat soorten pro-hormonen bestaan, maar wat precies de verschillen zijn is me ook niet duidelijk. Graag wil ik weten wat jullie ervan vinden? Helpen pro-hormonen nu echt en wat zijn de effecten van de verschillende soorten pro-hormonen?

P. S.

Beste P.,

In de vorige uitgave van Sport & Fitness gingen we in op de resultaten van het TNO-onderzoek. In dat onderzoek is bij gebruikers nagevraagd welke middelen ze namen en nog steeds nemen. Daar bleken nogal eens pro-hormonen bij te zitten. Ook aan de Doping Infolijn krijgen we wel vaker vragen over pro-hormonen.
Pro-hormonen zijn berucht in de wereld van voedingssupplementen én topsport. Alle pro-hormonen, DHEA en (varianten van) androsteendion, van testosteron staan namelijk op de IOC-dopinglijst. Deze pro-hormonen kunnen voor 'vervuilingen' zorgen in andere supplementen die niet op de dopinglijst staan. Als de ene dag pillen pro-hormonen worden gemaakt en de andere dag pillen creatine dan kan het zo zijn, althans wanneer de pillenmachine niet goed schoongemaakt wordt, dat er hele kleine hoeveelheden pro-hormonen achter blijven en in de creatine terecht komen. Indien je als goedwillende topsporter dan die creatinepillen met deze minieme vervuilingen gebruikt kun je positief worden getest op nandrolon. Nu zal dit bij Nederlandse producenten van voedingssupplementen niet snel voorkomen, omdat zij wettelijk gezien niet mogen werken met pro-hormonen.
Voor sporters die niet in aanmerking komen voor dopingcontroles is dit punt van vervuilingen niet echt interessant, want daarvoor zijn de doseringen veel te gering. Wel interessant is de vraag of pro-hormonen wel enig effect sorteren en wat ze met je lijf doen.

Verkooppraatjes?

Het gebruik van anabole steroïden heeft serieuze bijwerkingen. Om hieraan te ontsnappen, maar wel te kunnen profiteren van de voordelen, is veel interesse ontstaan in middelen die in het lichaam omgezet kunnen worden in testosteron: de pro-hormonen DHEA en androsteendion.
Als je de salesverhalen mag geloven dan moet je wel gek zijn als je niet aan de pro-hormonen gaat. "….as pro-hormones are the actual hormone precursor, they make it easier for the body to produce testosterone…"Het is een "… potent boost to natural muscle performance and recovery" en wat dacht je van "…the most powerful formula of its kind". Nou wie wil dat nou niet? We doken eens in de wetenschappelijke literatuur om uit te zoeken of al die mooie claims de keiharde toets der kritiek kunnen verdragen. We starten met algemene uitleg over pro-hormonen.

Wat zijn pro-hormonen?

De naam zegt het feitelijk al, pro betekent voor. Het zijn stoffen die voor de productie van de echte hormonen zitten. Het zijn de voorlopers ervan, ook wel precursors genoemd. In de meeste gevallen en zeker in dit artikel bedoelen we de voorlopers van het mannelijk geslachtshormoon testosteron. De aanmaak van testosteron verloopt via verschillende stapjes (zie het schematisch overzicht).
De belangrijkste pro-hormonen zijn DHEA en androsteendion. Androsteendion komt bovendien in verschillende varianten voor. Hieronder staat een alfabetische lijst van diverse pro-hormonen die je kunt tegenkomen.

Lijst van diverse soorten pro-hormonen:

1-androsteendion
1-androsteendiol
1, 4-androstadiendion
19-nor-4-androsteen-3,17-diol
19-nor-4-androsteen-3,17-dion
19-nor-5-androsteen-3,17-diol
19-nor-5-androsteen-3,17-dion
4-androsteen-19-ol-3,17-dion
4-androsteen-3,17-dion
4-androsteen-3ß,17ß-diol
5-androsteen-3,17-dion
5-androsteen-3ß,17ß-diol
5a-androstane-3a,17ß-diol
7-keto-dehydroepiandrosteron
Androsteendiol
Androsteendion
Dehydroepiandrosteron (= DHEA)
DHEA
Estrenediol

DHEA

DHEA is de afkorting van DeHydroEpiAndrosteron. In de Angelsaksische literatuur kom je sporadisch nog wel eens de naam "Prasterone" tegen voor DHEA. Chemisch gezien is DHEA twee stappen verwijderd van testosteron. DHEA, dat in de bijnieren wordt gemaakt, is het meest voorkomende steroïde hormoon in ons lichaam. Bepaalde functies zijn inmiddels wel duidelijk, maar veel is nog onduidelijk.
DHEA is een volwaardig werkende stof met vele effecten. Het is zeker niet alleen maar een pro-hormoon zoals vaak wordt gedacht. Zo speelt DHEA onder andere een belangrijke rol bij het versterken van het immuunsysteem (de weerstand tegen bacteriën en ziektes), heeft het een groot aandeel in het behoud en/of het vergroten van het libido en blijkt DHEA een belangrijke bijdrage te leveren aan het gevoel van psychisch welzijn ('je goed voelen').
Het is belangrijk te weten dat DHEA betrokken is bij spieropbouw en omzetting van vetten in vetzuren. Veel van deze effecten heeft DHEA te danken aan de stimulering van andere hormonen in het lichaam. Zo verbetert DHEA de werking van insuline en schildklierhormoon en stimuleert het de aanmaak van IGF-1. Daarnaast remt DHEA de productie en de werking van het 'stresshormoon' cortisol, dat een spierafbrekende (katabole) werking heeft.
Bij mannen bereiken DHEA-spiegels in het bloed hun hoogtepunt wanneer ze gemiddeld begin twintig zijn en bij vrouwen vindt dit iets eerder plaats. Daarna beginnen de spiegels geleidelijk te dalen tot ze rond het zeventigste jaar nog maar een tiende zijn van wat ze op het hoogtepunt waren. Heb je bij de vrouw een menopauze, bij de man kun je spreken van een andropauze. DHEA dankt z'n populariteit voor een groot deel aan die dalende androgenen-concentraties bij het ouder worden en de idee dat aanvulling de nadelige effecten tegen zou gaan. In de sport wordt DHEA voornamelijk gebruikt met het doel om de testosteronspiegel te verhogen.

Androsteendion

Het andere pro-hormoon androsteendion is slechts één chemische stap verwijderd van testosteron. Androsteendion wordt in de cellen van Leydig (gelegen in de zaadballen van de man) gemaakt én in de bijnierschors. De aanmaak bij vrouwen gebeurt zowel in de eierstokken als in de bijnierschors. Vanuit de sport heeft androsteendion de meeste aandacht gekregen, omdat het 'dichter' bij testosteron zit. Daarom is er meer onderzoek naar gedaan en is er meer praktijkkennis over beschikbaar.
In de zestiger jaren werd er al in Oost-Duitsland volop geëxperimenteerd met dit middel dat in het lichaam omgezet zou kunnen worden in testosteron. Er werd verondersteld dat de sporters meer spiermassa en kracht zouden krijgen hetgeen betere resultaten zou opleveren. Dertig jaar later brak de bekende Amerikaanse honkballer Mark McGwire het record home runs in de major league. Dit gebeurde - naar eigen zeggen - met behulp van androsteendion en opnieuw ontstond er veel belangstelling voor deze 'powerpil', zoals de Amerikaanse pers het noemde.

Mooie verhalen, maar werkt het?

Als één ding duidelijk is dan is het dat er maar weinig wetenschappelijk onderzoek is gedaan naar de effecten van pro-hormonen bij sporters. Pro-hormonen worden gebruikt om eigen anabole hormonale status te verbeteren en zo meer trainingsresultaat te boeken. Het mechanisme waarmee dat zou moeten gebeuren is dat toevoeging van DHEA of androsteendion leidt tot hogere testosteronspiegels en daarmee tot meer spiermassa. Een aantal onderzoeken heeft zich gericht op het feit of de testosteronspiegel wel of niet omhoog schiet, terwijl maar weinig studies gekeken hebben naar de daadwerkelijke effecten op de spiermassa. We nemen onderzoeken naar DHEA, androsteendion en beide onder de loep.

Effecten DHEA

Het lichaam zal bij gebruik van DHEA op een vergelijkbare manier reageren als bij gebruik van steroïden. Allereerst zal het lichaam de eigen aanmaak van DHEA verlagen. De effecten hiervan worden pas duidelijk wanneer het gebruik van DHEA gestopt wordt. Zo kunnen gevoelens van depressiviteit en concentratiestoornissen ontstaan, kan het vetpercentage stijgen en wordt de vatbaarheid voor bijvoorbeeld virusinfecties verhoogd.
Wanneer door het gebruik van DHEA de testosteronspiegel wel stijgt, zoals bijvoorbeeld bij een oudere man, zal vervolgens de lichaamseigen productie van testosteron verlaagd worden. Daarnaast zal het lichaam proberen het hormonaal evenwicht te herstellen door het teveel aan DHEA te compenseren met een verhoging van de productie van oestrogenen. De gevolgen hiervan zijn een toename in de vetopslag en een verhoogde vochtvasthouding. Ook gynaecomastie (borstvorming) kan zich voordoen. De praktijk wijst uit dat met name mannen die in het verleden last van gynaecomastie hebben gehad na het gebruik van anabole steroïden, bij het gebruik van DHEA opnieuw last krijgen. DHEA moet net als anabole steroïden (in tabletvorm) door de lever worden afgebroken. Bij hoge doseringen DHEA kunnen er beschadigingen van de lever optreden.
Het middel dankt zijn populariteit waarschijnlijk aan het feit dat met het stijgen van de leeftijd het DHEA-niveau daalt en er positieve effecten van DHEA-suppletie zijn aangetoond bij dieren, zoals een vermindering van overgewicht. Echter bij mensen is dit nooit goed aangetoond, omdat de DHEA-fysiologie bij mensen anders is dan bij dieren. Alleen bij enkele specifieke patiëntengroepen zijn positieve effecten van DHEA-suppletie aangetoond, maar niet of in zeer geringe mate bij gezonde individuen. Daarnaast is onduidelijk of het middel op de lange termijn de gezondheid niet schaadt. In de sport wordt het soms gebruikt met als doel om de testosteronspiegel te laten stijgen en/of om meer spiermassa te krijgen. Tot dus ver is niet bewezen dat DHEA prestatiebevorderend werkt.

Effecten androsteendion

Naar de effecten androsteendion is meer onderzoek gedaan, omdat het maar één stap verwijderd is van testosteron en daarmee interessanter lijkt voor sporters. Ook hier geldt dat het slikken van androsteendion alleen effect op de testosteronspiegel heeft, wanneer er sprake is van een lage testosteronspiegel zoals bij oude mannen en vrouwen. Bij jonge mannen met een normale testosteronspiegel heeft het gebruik van 'Andro' meestal geen effect op hun testosteron en zeker niet op de spiermassa of spierkracht.
Andere effecten zijn - net als bij DHEA- aromatisering wat leidt tot het vasthouden van vocht en vet en/of gynaecomastie. Een overschot aan androsteendion in het lichaam kan ook worden omgezet tot dihydrotestosteron (DHT). De gevolgen hiervan zijn haaruitval op het hoofd, toegenomen haargroei op het lichaam, prostaatvergroting, verlaging van het 'goede' HDL-cholesterol en verhoging van het 'slechte' LDL-cholesterol (evenals anabolen uit de 5-alfa DHT groep). Inmiddels zijn er allerlei varianten van androsteendion verschenen zoals 19-nor-androsteendion, 19-nor-androsteendiol e.d.. Voor al deze chemische neven en nichten van androsteendion gelden echter dezelfde bezwaren als voor de oorspronkelijke 'powerpil'. Soms worden aan pro-hormoonpreparaten plantenextracten toegevoegd om de werking te vergroten (tribulus terrestris) en de bijwerkingen tegen te gaan (chrysine en saw palmetto), maar het nut daarvan is niet aangetoond.
Samenvattend, met androsteendion wil soms de lichaamseigen androsteendion-concentratie wel omhoog gaan, de testosteronconcentratie niet of nauwelijks, en de oestrogeenconcentratie stijgt ook. De enige effecten van betekenis op de testosteronspiegel zijn gevonden bij vrouwen.

Pro-hormonen en de wet

Pro-hormonen vallen in Nederland onder de Wet op de Geneesmiddelvoorziening (WoG) en zijn dus geen 'normale' voedingssupplementen. In het Farmaceutisch Kompas, waar alle geneesmiddelen beschreven staan die in Nederland zijn geregistreerd, wordt geen letter gerept over DHEA en androsteendion. Kortom, de medische waarde wordt zeker niet hoog ingeschat.
Omdat pro-hormonen wel vallen onder de WoG is de handel erin verboden. Ook de verkoop in sportscholen en fitnesscentra wordt beschouwd als handel en als sportschooleigenaar riskeer je dus grote problemen. Nog afgezien van het feit dat je aangeeft dat je je huiswerk op suppletiegebied niet goed hebt gedaan en je sporters zeker geen dienst bewijst ten aanzien van de gezondheid. Je kunt ook zeker niet uitsluiten dat vroeg of laat gedupeerde sporters verkopers nog eens voor de rechter gaan slepen met claims over opgelopen gezondheidsschade. Wellicht wat ver gezocht, maar men zij gewaarschuwd!
In tegenstelling tot Nederland en vele andere landen in Europa worden in de Verenigde Staten de pro-hormonen beschouwd als een 'gewoon' voedingssupplement. Mogelijk komt dat omdat de anabole-androgene eigenschappen als te gering worden beschouwd, maar het blijft een vreemd standpunt. Het gebruik door vrouwen en kinderen wordt wel ontmoedigd.

Pro-hormonen: boosters of bedrog?

Ondanks de spaarzame onderzoeken naar de effecten van pro-hormonen duikt wel het beeld op van niet of nauwelijks effect. Hard bewijs over meer spiermassa en meer kracht is er niet en is zeer dubieus. Bij hoge doseringen met androsteendion kan de testosteronspiegel wat stijgen, maar stijgen de oestrogeenspiegels echter ook flink en daar zit je niet op te wachten. Kortom, zelfs de typering van kabouteranabolen is nog een brug te ver. In het uitstekende overzichtsboek "Performance-Enhancing Substances in Sport and Exercise (2002)" van de vermaarde Amerikaanse wetenschappers Bahrke en Yesalis wordt gewezen op het feit dat het slim nuttigen van koolhydraten en eiwitten na de training meer effect op herstel en spiergroei geeft dan het gebruik van pro-hormonen. Makkelijker, goedkoper en effectiever…..wat wil je nog meer?

Schematisch overzicht aanmaak pro-hormonen:

Cholesterol
      
Pregnenolon               Progesteron
                                       
17-OH-pregnenolon    17-OH-progesteron
                                       
     DHEA                 →   Androsteendion      Estron
                                                                
Androsteendiol           Testosteron            Estradiol
                                            
                               Dihydrotestosteron (DHT)

Sport & Fitness 118, september/oktober 2003